– Ciepłownictwo jest jednym z największych majątków, jakie ostatnie pokolenia Polaków zakopały w ziemię poprzez rury, kolektory, instalacje ciepła systemowego. Jednak przez te lata zaniedbań, braku inwestycji w obszarze ciepłownictwa w tej chwili wymaga ono szybkich działań. Musimy jak najszybciej zacząć tę transformację – mówi Tomasz Gackowski, dyrektor zarządzający ARP. Aby promować gminy, które są najbardziej zaangażowane w tę transformację sektora ciepłownictwa, ARP i BGK we współpracy z partnerami rozstrzygnęły właśnie konkurs na Najbardziej Innowacyjne Energetycznie Samorządy. Wśród laureatów są Gliwice oraz Lidzbark Warmiński, które wdrażają zielone projekty w ciepłownictwie na szeroką skalę.
Polska ma drugi, po Niemczech, największy rynek ciepła systemowego w Europie. Do sieci ciepłowniczej jest przyłączonych ponad 40 proc. spośród 13,5 mln gospodarstw domowych – to jeden z najwyższych wskaźników w UE. Łącznie w polskich systemach ciepłowniczych zainstalowanych jest ok. 53,5 GW.
– Polska ma jeden z największych systemów ciepłowniczych w Unii Europejskiej i warto, by ten potencjał wykorzystać. Jednak w tym celu musimy dekarbonizować nasze ciepłownictwo, bo w tej chwili ponad 70 proc. ciepła wytwarzanego w lokalnych systemach ciepłowniczych pochodzi z węgla. Stąd pilna potrzeba transformacji – mówi agencji Newseria Biznes Joanna Smolik, dyrektorka Departamentu Relacji Strategicznych w Banku Gospodarstwa Krajowego.
Ciepłownie systemowe spalają co roku ok. 14,5 mln t węgla (raport Polityka Insight, „Ciepło do zmiany. Jak zmodernizować sektor ciepłownictwa systemowego w Polsce”). W nadchodzących latach sektor czeka więc nieuchronna transformacja w kierunku rozwiązań nisko- i zeroemisyjnych. Zwłaszcza że dziś jest to mocno zaniedbany sektor, w którym niezbędne zmiany i modernizacje przez lata były odkładane na później. W rezultacie przestarzała infrastruktura ciepłownicza osiąga kres swojej użyteczności, a jej eksploatacja jest droga i powoduje duże szkody środowiskowe w postaci zanieczyszczenia powietrza (raport „Czyste ciepło jako motor polskiej gospodarki”, Forum Energii 2022). Bez inwestycji polskie ciepłownictwo będzie więc ponosić coraz wyższe koszty paliw kopalnych i zanieczyszczenia środowiska, jak i konsekwencje związane z niewypełnieniem unijnych wymogów klimatycznych.
– Nasze przewagi, które mamy schowane w systemie ciepłowniczym – podobnie zresztą jak w Danii – warto byłoby wykorzystywać. Jednak przez te lata zaniedbań, braku inwestycji w obszarze ciepłownictwa w tej chwili wymaga ono szybkich działań. Musimy założyć siedmiomilowe buty i rzeczywiście zacząć tę dekarbonizację, te inwestycje tu i teraz – mówi Tomasz Gackowski, dyrektor zarządzający Agencji Rozwoju Przemysłu. – W regionie, w którym jesteśmy, ciepło jest dobrem krytycznym, kluczowym. Dlatego ten typ usług komunalnych powinien być wysoko w agendzie każdego rządu i każdej jednostki samorządu terytorialnego.
– Transformacja energetyczna systemów ciepłowniczych to działania bardziej lokalne aniżeli centralne – dodaje Joanna Smolik. – Samorządy bardzo aktywnie angażują się w te działania transformacyjne, choć pewnym ograniczeniem są dostępne technologie, trendy wyznaczane przez rynek oraz finansowanie.
Jak wskazuje, ten ostatni element dzięki środkom publicznym i instytucjom finansowym, które uzupełniają je długoterminowym finansowaniem dłużnym, staje się jednak coraz mniejszą przeszkodą w transformacji sektora.
– Usługa dostawy ciepła jest usługą publiczną i wrażliwą cenowo, a odbiorcy oczekują, że to ciepło będzie dostarczane stabilnie i relatywnie tanio. Dlatego takie inwestycje są w dużym stopniu finansowane środkami dotacyjnymi, preferencyjnymi. Uzupełniająco są one finansowane także ze środków własnych samorządów i przedsiębiorstw ciepłowniczych oraz instrumentów dłużnych – mówi dyrektorka Departamentu Relacji Strategicznych w BGK.
Aby promować samorządy, które są najbardziej zaangażowane w transformację sektora ciepłownictwa, Instytut Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza – we współpracy z BGK, ARP, Polską Spółką Gazownictwa, spółką Metrolog i Grupą PGE – po raz trzeci ogłosił w tym roku Ogólnopolski Konkurs dla Jednostek Samorządu Terytorialnego na Najbardziej Innowacyjny Energetycznie Samorząd. Jego celem jest m.in. promowanie innowacyjnych, rentownych przedsięwzięć inwestycyjnych w sektorze ciepłownictwa oraz nagrodzenie tych gmin, które aktywnie przyczyniają się do realizacji założeń polityki energetyczno-klimatycznej.
Jedna z głównych nagród w tegorocznym konkursie trafiła do Lidzbarka Warmińskiego. Tamtejszy samorząd – we współpracy z Euros Energy i spółką Veolia Północ, przy udziale grantu z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju – zrealizował innowacyjny w skali Polski projekt Ciepłowni Przyszłości, czyli demonstratora technologii, który w praktyce pokazuje, jak może wyglądać nowoczesne i zdekarbonizowane ciepłownictwo. Zastosowano w nim cały szereg technologii, w tym m.in. pompy ciepła, trójstopniowy system magazynowania ciepła złożony m.in. z sezonowych magazynów ciepła typu PTES i BTES, hybrydowe kolektory słoneczne oraz innowacyjny system zarządzania. Inwestycja warta 38 mln zł zapewni ciepło dla ok. 3,5 tys. mieszkańców Lidzbarka Warmińskiego i będzie ogrzewać budynki o łącznej powierzchni ponad 28 tys. mkw.
– Ten projekt jest demonstratorem, który ma pokazać, że system OZE w ciepłownictwie jest możliwy. Będzie skalowany, budowany w naszych innych lokalizacjach, ponieważ Veolia jest obecna w 66 miastach i miejscowościach – mówi Daniel Domeracki, dyrektor ds. technicznych w firmie Veolia. – Korzyścią, jaką ten projekt przyniesie mieszkańcom Lidzbarka Warmińskiego, jest na pewno brak emisji, bo OZE nie generuje żadnych emisji gazów cieplarnianych. Natomiast Veolia założyła sobie, że do 2030 roku wychodzimy całkowicie z węgla, a w 2050 roku chcemy uzyskać neutralność klimatyczną i ten projekt Ciepłowni Przyszłości pokazuje, że w ciepłownictwie jest to możliwe do wykonania.
W jednej z tegorocznych kategorii konkursowych – „Aspirujący Innowator Roku w dziedzinie ciepłownictwa” – nagrodą główną było przygotowanie planu dekarbonizacji gminnej ciepłowni z wykorzystaniem instrumentu ELENA (European Local Energy Assistance), czyli inicjatywy Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Komisji Europejskiej, która zapewnia granty na przygotowanie projektów w zakresie zrównoważonej energii. Zwycięska gmina nie musi więc ponosić m.in. kosztów przygotowania dokumentacji inwestycyjnej do transformacji energetycznej ciepłowni (SIWZ, studium wykonalności, doradztwo inwestycyjne).
– Ten konkurs miał za zadanie wyłonić gminy, które mają nie tylko wizję, ale też plan, i mają do sfinansowania określone studium inżynieryjno-technologiczne, które było nagrodą w tegorocznej edycji konkursu – mówi dyrektor zarządzający ARP. – Laureatem zostały w tym roku Gliwice, które pokazały kapitalny, szeroki, horyzontalny plan Zielonego Parku Energii, hołdujący zasadzie zamkniętego obiegu energii w mieście. Ma tam powstać m.in. jedno z największych pól kolektorów słonecznych wraz z magazynem energii, który pozwoli gliwiczanom uniezależnić się od paliw kopalnych.
– Gmina Gliwice przeprowadziła w ostatnich latach cały szereg inwestycji związanych z transformacją energetyczną – mówi Grzegorz Zawierucha, dyrektor techniczny Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Gliwicach. – Projektami, które promujemy w tej chwili, jest m.in. budowa instalacji termicznego przekształcenia odpadów na terenie Gliwic. W ramach dekarbonizacji chcemy też pozyskać ciepło ze ścieków, które w tej chwili są bezpowrotnie tracone do rzeki Kłodnicy. Naszym oczkiem w głowie jest również farma solarna o mocy 13,5 MW – będzie to jak dotąd jedyny w Polsce obiekt, który będzie pozyskiwał energię odnawialną ze słońca i transformował ją do miejskiej sieci ciepłowniczej.
Jak wskazuje, wszystkie te projekty inwestycyjne są przewidziane do realizacji w ciągu około pięciu najbliższych lat i przyniosą gminie szereg korzyści, w tym m.in. mniejszą emisję zanieczyszczeń, niższe ceny ciepła dla mieszkańców i możliwość bezkosztowego zagospodarowania odpadów komunalnych.
– W tej chwili płacimy za wysypiska, a składowanie pewnych odpadów jest zakazane. Natomiast instalacja termicznego przekształcania tych odpadów pozwoli na ich bezkosztową utylizację – mówi Grzegorz Zawierucha.
Dla wszystkich gmin, które zgłosiły swój udział w kategorii „Aspirujący Innowator Roku w dziedzinie ciepłownictwa”, zostanie zorganizowany specjalny warsztat na temat możliwości pozyskania środków na inwestycje energetyczne i modernizację źródeł ciepła w gminnych przedsiębiorstwach energetyki cieplnej, który przeprowadzi Krajowa Agencja Poszanowania Energii.
